Erkenci kabak yetiştiriciliği genellikle yazlık (Sakız, Girit) kabak çeşitleri ile yapılır. Uygun ortamda yetiştirilen fidelerin esas yetiştirilme yerlerine dikilmesi şeklinde uygulanır. Fide üretiminde plastik torba veya saksılara önceden hazırlanmış harç materyali doldurulur. Her saksı veya torbaya 2 veya 3 adet kabak tohumu ekilir. Tohumlar çimlendikten sonra en iyi gelişen bir fide bırakılır, diğerleri sökülüp atılır. Genç bitkiler (fideler) ekolojik koşullar elverişli hâle geldiğinde, 4-5 yapraklı oldukları dönemde, esas yetiştirme yerlerine topraklı olarak dikilir. Dikimden bir gün önce fidelerin topraklı olarak dikilebilmeleri için saksı ve torbalar mutlaka sulanmalıdır. Bu şekilde topraklı olarak dikilen fideler daha önce mahsule yatacağı için erkencilik sağlanmış olur. Ayrıca kabak fideleri şaşırtmaya hassastır. Köklerin bu işlemler yapılırken zarar görmemesine dikkat edilmelidir. Kol atmayan ve toplu halde büyüyen kabak fideleri 60- 80 cm sıra arası 50- 60 cm sıra üzeri mesafeler verilerek ocaklara dikilir.
kabak16.jpg
Fotoğraf 1.15: Kabak fidesi----------------Fotoğraf 1.16: Kışlık kabak bitkisi
Doğrudan tohum ekimi yöntemi ile yapılan yazlık kabak üretiminde, ekime toprak sıcaklığı 10- 12 ºC’ nin üzerine çıktığı zaman başlanır. Daha önce hazırlanmış üretim yerlerine kol atmayan ve toplu halde büyüyen yazlık kabak çeşitleri, 60- 80 cm sıra üzeri ve her ocakta 2- 4 tohum olacak şekilde ekilir.
Yazlık kabaklar (Sakız ve Girit) tekli masura şeklinde yetiştirilmektedir. Dallanmaya başlayan kabak bitkileri masuraların boyun noktalarında kalacak şekilde masuralar açılır.
Kışlık bal ve kestane kabakları çok dallanan, fazla boy atan çeşitler oldukları için sıra arası 240- 300 cm, sıra üzeri 60- 140 cm olacak şekilde ocakvari olarak ekilmelidirler.
Kabak tohumları, toprağın karakterine ve tav durumuna göre 3- 5 cm derinliğe ekilmelidir. Tohum ekiminden sonra ocakların üzeri kaymak tabakası bağlamış ise bu tabaka çepin ile kırılır. Kaymak tabakasının olumsuz etkisi yağmurlama yapılarak da ortadan kaldırılabilir. Tohum ekiminden 4- 8 gün sonra çimlenme olur ve bitkiler toprak yüzeyine çıkar. Bitkiler büyüme başlayınca, özellikle dallanan çeşitlerde ilk sürgünün 5- 6 yapraklı olduğu dönemde sürgün ucu kesilerek dallanma teşvik edilir.
kabak17.jpg
Fotoğraf 1.17: Kışlık kabaklar sera ve tarlada
2. KÜLTÜREL İŞLEMLER
2.1. Sulama
Meyvesi yenen diğer sebzelerde olduğu gibi bitkinin gelişmesi için ekolojik koşullar elverişli ise ilk döller görülünceye kadar su vermekten kaçınılır. Ekolojik koşullar kurak giderse aşırıya kaçmamak şartıyla bitkilerin ihtiyacı nispetinde sulama yapılır. İlk meyveler görüldükten sonra sulama işi büyük önem taşır. Kabak meyveleri çok hızlı büyüdüğü için sulamayı oldukça sık aralarla ve mümkünse 3-4 gün aralarla yapmak, bitkinin gelişmesi ve verimi bakımından çok faydalıdır.
Kabaklarda susuzluk, sabah ve akşam saatlerinde yapraklarının anormal olarak pörsüyüp aşağıya doğru sarkmaları ile kolayca anlaşılır. Bitkilerde bu belirtiler görülmeden zamanında sulama yapılmalıdır. Kabak bitkisi sulanırken yapraklara su sıçratılmamalıdır. Damlama sulama uygun yöntemdir. Bu sistemin olmadığı durumlarda karık usulü sulama yapılmalıdır.
2.2. Gübreleme
Kabaklar toprakta organik besin maddelerinin fazla olmasından hoşlanır. Dekara 4-6 ton arasında iyice yanmış çiftlik gübresi verilir. Bitkinin gelişmesi meyvelerin istenilen büyüklüğe ulaşabilmesi için toprakta yeterince organik besin maddeleri bulunmalıdır. Kabak yetiştiriciliğince çeşitlere bağlı olarak dekara 8–12 kg azotlu gübre, 10–15 kg fosfor, 10–12 kg potasyum, 4–8 kg kireç verilir. Çiftlik gübresi uygulaması yapılacaksa bu gübre sonbaharda ya da ekim ve dikimden bir ay önce toprağa verilmelidir.
2.3. Budama
Yazlık kabaklarda askıya alınanlar varsa fazla yapraklar alınarak bitkinin daha çok güneşten yararlanması sağlanır. Bu işlem budama olarak kabul edilir.
2.4. Meyve Tutumunu Artırıcı İşlemler
Kabaklarda erkek (tozlayıcı) ve dişi çiçekler (meyve veren) bitki üzerinde farklı yerlerde bulunur. Bu nedenle meyve tutumu için erkek çiçekteki çiçek tozlarının arılar yoluyla dişi çiçeklere ulaşması gerekir. Çiçeklenme zamanında yeterli arı yoksa kovan kullanılmalıdır.
2.5. Yabancı Otlarla Mücadele
Kabak bitkisinde yabancı otlarla mücadele en önemli konudur. Yapılan çapa işleri ile hem yabancı ot temizliği hem de toprağın havalandırılması ve bitkilerin boğaz doldurulması yapılır.
Doğrudan tohum ekimi yöntemi ile yapılan kabak yetiştiriciliğinde, bitkiler toprak yüzeyine çıktıktan sonra 3- 4 yapraklı olduklarında yabancı otları ayıklamak ve toprağı havalandırmak maksadıyla ilk çapa yapılır. İlk çapa işlemi sırasında bazı yetiştiriciler seyreltme işlemi de yapar. Bunun için her ocakta en iyi gelişen bir veya duruma göre iki bitki bırakılır. Birinci çapadan 2 veya 3 hafta sonra yağış ve yabani ot durumuna göre ikinci çapa yapılır. Ekolojik koşullara ve bitki gelişimine bağlı olarak 2- 3 hafta ara ile 3. hatta 4. çapa yapılabilir.
3.HASAT
3.1. Hasat Zamanı
Yazlık kabaklarda meyve iriliği 15-20 cm uzunluğunda olmalıdır. Hasat günlük yapılmalıdır. Sabah veya akşam saatlerinde yapmaya dikkat edilmelidir. Hasat süresini uzatmak istiyorsak yaşlı yapraklar çıkartılarak normal bakım işlemlerine devam edilmelidir. Bitki başına 2-4 kg ,dekardan da 5-8 ton ürün alınabilir.
Hasat olgunluğuna gelmiş kışlık bal ve kestane kabakları bitki üzerinde yapraklar kuruyup sararıncaya kadar bekletilir. Meyveler normal iriliklerini almış olmalıdır. Bitkinin yaprak ve meyve sapının kuruması beklenir. Hasat yağışlar başlamadan yapılmalıdır. Yağışlara kadar meyveler tarlada bırakılabilir. Hatta bir miktar soğuk alması da istenir.
3.2. Hasadın Yapılışı
Kabak hasadı bıçakla yapılır. Yazlık kabaklarda meyve tarafında iki cm kalacak şekilde sap bıçakla kesilir. Kışlık kabaklarda sapın kuru olmasına rağmen koparılması uygun olmaz. Kışlık kabaklar da kesilerek hasat edilmelidir.
kabak22.jpg
Fotoğraf 3.2: Hasat edilmiş kışlık kabaklar
Yağlık kabaklar, hava durumuna bağlı olarak eylül ve ekim aylarında hasat edilir. Hasat edilecek kabaklar sarı alaca renk almış olmalıdır. Yapraklar ve meyve sapları sararıp kurumuş ve kahverengileşmiş olduğu dönemde meyveler kopartılırlar. Çekirdekler tarlada çıkarılmayacaksa sundurma altına taşınır. Taşınırken sapından tutulmamalı ve hastalıklı olanlar alınmamalıdır.
Çekirdek kabaklarında genellikle yayılarak gelişen tiplerde bitki başına 2-3 meyve, dikine büyüme gösteren tiplerde ise 4-5 meyve hasat edilebilir. Çekirdek kabaklarında meyve hasadı, tohumların irileşip olgunlaşması için tam olgunluk döneminde yapılmaktadır. Bitkinin yapraklarının ve gövde kısmının tamamen sararıp kahverengine dönüştüğü, meyve sapının kuruyarak bitki gövdesinden kolayca ayrılacak duruma geldiği tam olgunluk döneminde, yani yaklaşık ekimden 110-120 gün sonra hasada başlanır. Hasat, meyveyi bitkiye bağlayan sapın kesilmesi veya kırılması şeklinde olur. Hasat edilen meyveler, yağış söz konusu değilse tarlada 4-5 gün süreyle bekletilebilir. Daha sonra tohum ayırma yerlerine getirilir. Hasat edilen meyveler, yağışlı havalarda ıslak toprak yüzeyinde bırakılmamalıdır. Hasat sonrası tohumlar, nispeten yüksek tohum nemine sahip olacakları için yüksek hava nemi, meyve içindeki tohumların neminin artmasına ve tohumların meyve içinde çimlenmesine neden olabilir.
3.3. Hasat Sonrası İşlemler
Yazlık kabaklar hasattan sonra uygun ve serin bir yere alınarak çiçekleri temizlenir. İçlerinde çürük varsa ayrılır. Düzgün olarak uygun kaplara dizilir. Kabaklar üst üste çok yığılmamalıdır.
Kışlık kabaklar hasattan sonra uygun yerlere alınır. Üstlerindeki topraklar temizlenir. Hemen pazarlanmayacaksa depolanır. Kışlık kabak meyveleri uzun süre saklanabilir. Meyveler, serin ve kuru bir yerde depolanmalıdır. Meyveler, 10–12 derece sıcaklıkta ve % 50–60 oransal neme sahip odalarda 2–3 ay saklanabilir. Meyveler yüksek yığınlar halinde depolanmamalıdır. Hasat edilen meyveler, pazara kesilmeden sunulabilir. Dilimlenmiş veya kabukları soyulmuş, paketlenmiş olarak da satışa sunulabilir. Meyveler kesilerek pazara sunulacaksa, meyve kabukları hayvan beslenmesinde kullanılabilir. Kışlık kabaklarda bir bitkiden 1–3 adet meyve alınabilir. Meyve kabukları sert olduğu için dilimlerken balta veya testere kullanılmalıdır.
Yağlık kabaklar fazla bekletilmeden çekirdeklerin çıkarılmasına başlanır. Meyve içindeki tohumların çıkarılması işlemi elle yapıldığı gibi yaygın olarak makinelerle de yapılabilir. Geniş alanlarda hasat makineyle yapılmaktadır. Hareket halindeki makine ile hasatta meyveden çekirdekler ayrılır arta kalan kısımlar parçalanarak tarlaya dağıtılır. Makineli hasatta %10’luk bir çekirdek kaybı söz konusudur. İşçilik masrafını artıran elle ayıklama yönteminde kayıp olmaz ve çekirdeği çıkarılan kabaklar kaba yem olarak kullanılır.
Kabaklardan ayrılmış çekirdekler, hemen yıkanarak yapışkan kısım temizlenir. Çok uzun süre yıkanmadan bekletilirse acıma başlar, kalite düşer. Daha sonra tohumlar iyice kurutulmalıdır. Kurutma işlemi temiz bir yaygı üzerine serilerek gölge havadar bir yerde ya da otomatik ayarlanmış fırınlarda alttan 60- 65°C’ lik sıcak hava verilerek yapılır. Kuruyan
çekirdeğin nem oranı %8 civarındadır.
Hasat edilen çekirdek kabaklarında meyvelerden tohumlar, yörelere özgü çekirdek çıkartma makineleri kullanılarak veya elle ayrılır. Ayrılan tohumlar, beton çekirdek kurutma yerlerine getirilir ve açık havada doğrudan güneş görmeyen beton kurutma yerlerinde 10-15 gün bekletilerek kurutulur. Kurutulan çekirdekler, çuvallara konularak nemsiz ambarlarda saklanır.
MAHSÜLÜNÜZ BOL VE BEREKETLİ OLSUN
Kaynak: MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)